จุลินทรีย์ในระบบฟาร์มเลี้ยงกุ้ง

สรุปข้อมูลการศึกษาการใช้ผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์ในระบบฟาร์มเลี้ยงกุ้ง

คุณสมบัติของจุลินทรีย์ที่มีความสำคัญต่อการเลี้ยงกุ้ง

1. คุณสมบัติทางชีวภาพ

การผลิตกุ้งในปี 53 เกิดปัญหาโรคขี้ขาว กุ้งโตช้า กรอบแกรบ แตกไซส์ อีกทั้งแบคทีเรีย Vibrio sp. เริ่มมีการพัฒนาความรุนแรงเพิ่มมากขึ้น โดยพบว่าปริมาณ Vibrio sp. 103 cfu/ml ขึ้นไป สามารถทำให้กุ้งตายได้ ซึ่งในตะกอนเลนส่วนใหญ่จะพบ Vibrio sp. ประมาณ 105cfu/ml นอกจากนี้ยังพบไวรัสตัวแดงดวงขาวอีกด้วย ทำให้ปีนี้เกษตรกรผู้เลี้ยงกุ้งเลี้ยงกุ้งยากขึ้นและต้นทุนสูง ดังนั้นในผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์จึงจำเป็นต้องมีการคัดเลือกสายพันธุ์ที่มีคุณสมบัติในการยับยั้งแบคทีเรียก่อโรคเหล่านี้ เช่น lactic acid bacteria (LAB) หรือ acetic acid bacteria (AAB)

2. คุณสมบัติทางเคมี

ของเสียที่กุ้งขับถ่ายออกมาและอาหารที่เหลือจากการกินของกุ้ง มีองค์ประกอบหลักเป็นโปรตีน และคาร์โบไฮเดรต การย่อยสลายสารอินทรีย์จะปลดปล่อยสารประกอบที่เป็นพิษบางชนิด เช่น แอมโมเนีย ไนไตรท์ และไฮโดรเจนซัลไฟด์

2.1 แอมโมเนีย (Ammonia)

ความเป็นพิษของแอมโมเนียที่มีต่อสัตว์น้ำ ส่วนใหญ่เกิดจากสัตว์น้ำไม่สามารถขับแอมโมเนียที่สะสมภายในร่างกายออกสู่ภายนอกได้ นอกจากนี้แอมโมเนียยังสามารถทำลายเหงือกสัตว์น้ำได้อีกด้วย ส่งผลให้ประสิทธิภาพการแลกเปลี่ยนออกซิเจนเข้าสู่ภายในร่างกายลดลง

2.2 ไนไตรท์ (Nitrite)

ไนไตรท์มีคุณสมบัติในการจับกับเม็ดเลือดได้เร็วกว่าออกซิเจน จึงทำให้การขนถ่ายออกซิเจนในเลือดลดลง ไนไตรท์เป็นอันตรายต่อเหงือก ทำให้กุ้งเกิดความระคายเคืองบริเวณซี่เหงือก เป็นสาเหตุทำให้เกิดการติดเชื้อได้ง่าย

2.3 ไฮโดรเจนซัลไฟด์ (Hydrogen sulfide)

ความเป็นพิษของไฮโดรเจนซัลไฟด์ จะมีลักษณะคล้ายคลึงกับการขาดออกซิเจน เนื่องจากไปขัดขวางออกซิเจนภายในเซลล์

จุลินทรีย์ที่มีความสามารถในการกำจัดแอมโมเนียและไนไตรท์ ได้แก่ Nitrosomonas sp., Nitrobator sp., Bacillus sp. และ anammox bacteria จุลินทรีย์ที่มีความสามารถในการกำจัดไฮโดรเจนซัลไฟด์ ได้แก่ Thiobacillus sp. และ Pseudomonas sp.

3. คุณสมบัติทางกายภาพ

สีน้ำในบ่อกุ้งส่วนใหญ่คือสีของแพลงก์ตอนที่กระจายอยู่ในน้ำ ประโยชน์ของสีน้ำ คือช่วยลดความโปร่งของใสของน้ำในบ่อ ทำให้แสงส่งไปไม่ถึงพื้นบ่อ เนื่องจากกุ้งขาวเป็นกุ้งที่ว่ายน้ำอยู่ตลอดเวลาที่บริเวณระดับความลึกกลางน้ำ น้ำในบ่อเลี้ยงกุ้งขาว ควรมีความโปร่งแสง อยู่ระหว่าง 30-40 เซนติเมตร ความเข้มของสีน้ำระดับนี้สามารถช่วยป้องกันการตกใจของกุ้งได้และช่วยลดความเครียดของกุ้งได้ เพิ่มปริมาณออกซิเจนในน้ำ บ่อที่มีแพลงก์ตอนพืชมากหรือสีน้ำเข้มในช่วงเวลากลางวันที่มีแสงแดดแพลงก์ตอนจะมีการสังเคราะห์แสงและผลิตออกซิเจนออกมา ในกรณีที่แพลงก์ตอนมาก สีน้ำเข้ม เมื่อแพลงก์ตอนเหล่านั้นตายอย่างรวดเร็วหรือที่เรียกกันว่า แพลงก์ตอนดรอป จะเกิดแอมโมเนียมาก และออกซิเจนจะลดลงมากด้วย การตายของแพลงก์ตอนบางชนิดจะมีฟองหรือคราบของแพลงก์ตอนที่ตายปกคลุมบริเวณผิวน้ำเป็นบริเวณกว้าง ทำให้เกิดปัญหาแพลงก์ตอนเข้าเกาะเหงือกกุ้งอ่อนแอไม่กินอาหารและตายในที่สุด การเติมจุลินทรีย์จะช่วยในเรื่องความสมดุลย์ของแพลงก์ตอนในบ่อ โดยการปรับปรุงสิ่งแวดล้อมให้เหมาะสมกับการเจริญของแพลงก์ตอนบางกลุ่มและช่วยย่อยสลายสารอินทรีย์ที่เกิดจากการตายของแพลงก์ตอน

เครื่องให้อาหารอัตโนมัติกับการใช้ผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์

ปัจจุบันเกษตรกรผู้เลี้ยงกุ้งเริ่มมีการใช้เครื่องให้อาหารอัตโนมัติ ซึ่งในการให้อาหารโดยใช้เครื่องให้อาหารอัตโนมัติทำให้เกิดข้อจำกัดของการใช้จุลินทรีย์ชนิดผงในการเลี้ยงกุ้ง ซึ่งปกติการใช้จุลินทรีย์จะผสมน้ำเล็กน้อยเพื่อคลุกกับอาหาร (top dressing) แต่วิธีอาจใช้ไม่ได้กับเครื่องให้อาหารอัตโนมัติเพราะความชื้นจะทำให้อาหารติดอยู่ในเครื่อง ในอนาคตหากมีการใช้เครื่องให้อาหารอัตโนมัติเพิ่มขึ้น อาจทำให้เกิดข้อจำกัดในการใช้ผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์เพิ่มขึ้น ซึ่งดูเหมือนว่าการผสมจุลินทรีย์ลงในอาหารอัดเม็ดอาจมีความจำเป็นในอนาคตก็เป็นได้

ปัจจัยที่ควรคำนึงในการผสมจุลินทรียลงในอาหารอัดเม็ด

• ปริมาณ
• การอยู่รอด
• การแตกตัว